Մեր բակում աշնանային հեքիաթ էր։ Մեր բակում կախարդական գույներով տերևներ էր։ Տերևների խաղը զարմացնում է մարդկանց։ Քամու մեղմ օրորը հաճելի է մարդկանց և դուրեկան։ Իսկ աշունը իր երգով գեղեցկացնում է երկիրը։ Ոսկեզօծ ծառերը սիրունանում են աշնան երգի շնորհիվ
Ժամանակով Արևելքի մի հրաշագեղ աշխարհում արդարամիտ և խելացի մի թագավոր է եղել: Նա ունեցել է երեք որդի: Եղավ, որ այդ թագավորըծերացավ և կառավարության սանձը կամեցավ դեռ ողջ օրով հանձնել իր ժառանգներից նրան, որն ավելի ընդունակ կլինի այդ դժվարին գործին: Ուստի մի օր կանչեց որդիներին և ասաց. -Սիրելի որդիներ, տեսնում եք, որ ձեր հայրը ծերացել է ու էլ չի կարող երկիրը կառավարել: Ես վաղուց իջած կլինեի իմ գահից, եթե կատարված տեսնեի այն միտքը, որ երկար տարիներ պաշարել է հոգիս: Եվ հիմա ձեզանից ով որ իմաստուն կերպով լուծե այդ իմ միտքը, նա կստանա իմ թագը, նա կկառավարե իմ ժողովուրդը:
-Ապրած կենա մեր սիրելի հայրը, սուրբ է մեզ համար նրա վեհ կամքը. Այդ ի՞նչ մեծ միտք է, որ չի կարողացել լուծել նրա իմաստուն հոգին: -Ահա՛ տեսնո՞ւմ եք այդ ահագին և մեծածավալ շտեմարանը, որ վաղուց շինել եմ: Իմ փափագս էր այդ լցնեի այնպիսի բանով, որ ամենապիտանին լիներ աշխարհիս երեսին, և որով կարողանայի բախտավոր դարձնել իմ ժողովուրդը: Այդ շտեմարանը մնում է դատարկ: Եվ հիմա, ո՛վ ձեզնից կարողանա այդ շտեմարանը իր բոլոր անկյուններով, ծայրեծայր լցնել աշխարհի այդ ամենապիտանի բանով, թող նա արժանի լինի գահին: Առե՛ք գանձերիցս, ինչքան որ կուզեք և առանձին-առանձին ուղի ընկեք քաղաքեքաղաք, աշխարհ-աշխարհ, գտեք այդ բանը և լցրեք իմ շտեմարանը: Ձեզ երեք անգամ քառասուն օր միջոց եմ տալիս: Որդիները համբուրեցին հոր ձեռքը և ճանապարհ ընկան: Ամբողջ երեք անգամ քառասուն օր նրանք շրջեցին քաղաքեքաղաք, աշխարհեաշխարհ. տեսան ուրիշ-ուրիշ մարդիկ, ուրիշ-ուրիշ բարքեր ու ժամանակին եկան կանգնեցին հոր առջև: -Բարով եք եկել, անգին որդիներս, գտե՞լ եք արդյոք և բերել՝ ինչ որ ամենապիտանի բանն է աշխարհում: -Այո՛, գտել ենք, սիրելի հայր,- պատասխանեցին որդիները: Եվ հայրն իսկույն վեր առավ որդիներին և գնացին շտեմարանի դուռը. այնտեղ հավաքված էին բոլոր պալատականները և շա՛տ ժողովուրդ: Թագավորը բացեց դուռը և կանչեց մեծ որդուն. -Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որ աշխարհում ամենապիտանին լինի: Եվ մեծ որդին գրպանից հանեց մի բուռ հացահատիկ՝ պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց. -Հացով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր: Ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հացը, ո՞վ կարող է առանց հացի ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա, բայց հացից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա: Այն ժամանակ հայրը կանչում է միջնեկ որդուն. -Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի: Եվ միջնեկ որդին հանեց գրպանից մի բուռ հող, պարզելով դեպի հայրը՝ ասաց. -Հողով կլցնեմ ես ահագին շտեմարանը, թանկագին հայր, ի՞նչն է աշխարհում ամենապիտանի բանը, քան հողը: Առանց հողի հաց չկա, առանց հողի ո՞վ կարող է ապրել: Շատ թափառեցի, շատ բան տեսա, բայց հողից անհրաժեշտ ոչինչ չգտա: Ապա հայրը կանչեց կրտսեր որդուն. -Ինչո՞վ կլցնես այս ահագին շտեմարանս, սիրելի որդյակ, ի՞նչ բանով, որն աշխարհում ամենապիտանին լինի: Այդ միջոցին կրտսեր որդին հաստատ քայլերով մոտեցավ շտեմարանին, անցավ շեմքը, գրպանից հանեց մի փոքրիկ մոմ, կայծքարին խփեց հրահանը, կայծ հանեց, վառեց աբեթը, հետո մոմը:
Բոլորը կարծում էին, թե նա ուզում է լույսի լուսով լավ զննել շտեմարանը, նրա ահագնությունը: -Դեհ, ասա, որդի, ինչո՞վ կլցնես.- անհամբեր ձայնով հարցրեց հայրը: -Լույսով կլցնեմ այս ահագին շտեմարանը, իմաստուն հայր, լույսով միայն: Շատ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա, բայց լույսից անհրաժեշտ ո՛չ մի բան չգտա: Լույսն է ամենապիտանի բանը աշխարհում: Առանց լույսի հողը հաց չի ծնի, առանց լույսի հողի վրա կյանք չէր լինի: Շա՛տ թափառեցի, շա՛տ աշխարհներ տեսա և գտա, որ գիտության լույսն է ամենապիտանի բանը, և միայն գիտության լույսով կարելի է կառավարել աշխարհը: -Ապրե՛ս,- գոչեց ուրախացած հայրը,- քեզ է արժանի գահն ու գայիսոնը, քանի որ լույսով ու գիտությամբ պիտի լցնես թագավորությունդ և մարդկանց հոգիները: -Ապրա՛ծ կենա մեր երիտասարդ լուսավոր թագավորը,- գոչեցին ոգևորված պալատականներն ու ժողովուրդը ամբողջ:
Հարցեր և առաջադրանքներ:
Ըստ քեզ` ո՞րն է ամենապիտանի բանը:
Ըստ ինձ ամենա պիտանի բանը ջուրն է ցորենը և օդը։Որովհետև առանց օդի մարդն չի կարող շնչել և թթվածին չի ունենա։ Ջուրն ել է կենսական կարևոր մարդու կյանքում և ինչու չե նաև կենդանիների կյանքում։ Որովհետև մարդու օրգանիզմը կազմված է ջրից այդ իսկ պատճառով ջուրը կարևոր է մարդու կյանքում։Իսկ ցորենը մարդու կյանքում նույնպես կարևոր է, որովհետև ցորենի շնորհիվ մարդիկ կարողանում են հաց թխել և լավաշ իսկ հացը մարդու կյանքում պարտադիր է և կարևոր։
Համաձայն ե՞ս, որ լույսն է ամենապիտանի բանը:
Պատասխանդ հիմնավորիր:
Ամենակարևորը չի բայց ունի կենսական նշանակություն մարդու կյանքի վրա։
Ընդգծված բառերին մեկական հոմանիշ գրիր:
հրաշագեղ-շատ գեղեցիկ, սքանչելի, արդարամիտ– արդար մարդ, խելացի-գիտակ, խելքով, պաշարել-ինչ որ ռազմական կետ շրջապատել, վեհ-հպարտ, ահագին-շատ, շինել-սարգել, փափագ-տենչալ, բախտավոր-երանելի, երջանիկ, ուղի-Գետնի վրա երթևեկելու համար պատրաստված՝ բացված ճանապարհ:
Քարտեզի վրա եղած 3սմ երկարությամբ հատվածին տեղանքում համապատասխանում է 27կմ երկարությամբ հատված։ Որքա՞ն է քարտեզի մասշտաբը։ Լուծում 27 կմ=27000 մ=2 700 000 սմ 2 700 000:3=900 000 Պատ․՝ 900 000
2.Գտե՛ք տառային արտահայտության արժեքը, եթե a = 100, b = 40.
Լրացնել հետևյալ առածներում բացթողնված բառերը` դրանք ընտրելով տրվածներից: Ծանր, պաղ, լավ, սև, անպտուղ, անուշ, զորավոր, շիտակ, արդար, ոսկե, լավ:
Լեզու կա անուշ է, լեզուն կա` լեղի: Լավ յուղը ջրի տակ չի մնա: Սպիտակ փողը լավ օրվա համար է: Խելքը ոսկե թագ է, ամեն մարդու գլխին չի լինում: Ծանր քարին քար գցող չի լինի: Հեռավոր սուրբը զորավոր կլինի: Անպտուղ ծառը իր տեղում կմնա: Լավ աղջիկը յոթ տղա արժե: Շիտակ խոսքը հանաքով կասեն: Արդար հնձվորը դաշտում էլ կհնձի, սարում էլ: Պաղ ապուր, շան կերակուր:
Հետևյալ առածների մեջ կետերի փոխարեն գրել նշված բառերի հականիշները: Գիտունի հետ քար քաշի, անգետի հետ փլավ մի կեր: Ծամը երկար, խելքը` կարճ: Թոկի երկարն է լավ, խոսքի` կարճը : Խոսքը մեծին, ջուրը` փոքրին: Փորձված թանը անփորձ մածունից լավ է: Սև սիրտ, սպիտակ ատամ: Մինչև հաստը բարակի, բարակի հոգին դուրս կգա: Թանկից էժան չկա:
Տրված տեղանուններից -ացի, -յան և -ական ածանցներով կազմել նոր բառեր::
Սև ծով- ծովյան, Փոքր Ասիա- ասիական-ասիացի, Նոր Զելանդիա-զելանդիացի-զելանդիական , Հարավային Ամերիկա-ամերիկացի-ամերիկյան,ամերիկական, Արևմտյան Եվրոպա-ևրոպացի- ևրոպական, , Հարավային Կորեա-կորեական-կորեացի:
Հիշենք, որ հատվածների երկարությունները չափելու համար օգտագործվում ենք չափման միավորները՝ 1մմ,1սմ,1մ,1դմ,1կմ, ընդ որում երկու հեռավորություն հարմար է համեմատել, եթե դրանք տրվում են նույն չափման միավորներով: Հաճախ հեռավորությունները բնության մեջ անհրաժեշտ է լինում տեղափոխել գծագրերի և քարտեզների վրա: Բոլոր հեռավորությունները, որոնք տեղափոխվում են միևնույն քարտեզի վրա պետք է համեմատելի լինեն, այսինքն՝ պահպանեն բնության մեջ եղած հարաբերությունները:
Օրինակ՝ եթե բնության մեջ մի հեռավորություն 7 անգամ մեծ է մյուսից, ապա քարտեզի վրա ևս այն պետք է 7 անգամ մեծ լինի մյուսից:
Որպեսզի բնության մեջ եղած հեռավորությունները տեղափոխվեն քարտեզի վրա օգտագործում են մասշտաբը, որն իրենից ներկայացնում է քարտեզի վրա գտնվող հատվածի երկարության հարաբերությունը համապատասխան հատվածի երկարությանը բնության մեջ:
Մասշտաբը ցույց է տալիս, թե քանի անգամ է հեռավորությունը քարտեզի վրա ավելի կարճ` տեղանքում եղած հեռավորությունից:
Ուշադրություն:
Հաճախ մասշտաբը տրվում է կոտորակի (հարաբերության) տեսքով: Օրինակ՝ օգտագործելով քարտեզի 1:12500000 մասշտաբը, գտնենք իրական հեռավորությունը տեղանքի վրա գտնվող A և B կետերի միջև, որոնց հեռավորությունը քարտեզի վրա 7 սմ է:
Լուծում
Քարտեզի 1 սմ-ին համապատասխանում է տեղանքի 12500000 սմ-ը կամ 125 կմ-ը:
Եթե 1 սմ-ը 125 կմ է, ապա 7 սմ-ը կլինի 125⋅7=875 կմ:
Պատասխան՝ 875կմ:
Հարցեր, առաջադրանքներ:
1.Ի՞նչ է մասշտաբը:
Մասշտաբը ցույց է տալիս, թե քանի անգամ է հեռավորությունը քարտեզի վրա ավելի կարճ` տեղանքում եղած հեռավորությունից:
2.Քարտեզի վրա, որի մասշտաբը 1 ։ 10000000 է, Երևանի և Թբիլիսիի հեռավորությունը 2սմ է։ Որքա՞ն է Երևանի և Թբիլիսիի իրական հեռավորությունը։
3. Հողակտորի հատակագծի մասշտաբը 1 ։ 5000 է։ Ինչքա՞ն կլինի հողակտորում երկու կետերի հեռավորությունը, եթե համապատասխան կետերի հեռավորությունը հատակագծում հավասար է`
Լուծում 3×5000=15000=150մ Պատ.`15000սմ,150մ
4.Քարտեզի վրա Դիլիջան և Արթիկ քաղաքների հեռավորությունը 5սմ է: Գտեք այդ քաղաքների հեռավորությունը տեղանքում, եթե քարտեզի մասշտաբը 1:1000000 է:
5×1000000=5000000
Պատ.`5000000սմ,50կմ։
5.Քարտեզի վրա Գորիս և Վանաձոր քաղաքների հեռավորությունը 7սմ է: Գտեք այդ քաղաքների հեռավորությունը տեղանքում, եթե քարտեզի մասշտաբը 1:5000000 է: